Vì sao dự án Bệnh viện Việt Đức, Bạch Mai cơ sở 2 sai phạm kéo dài?

Theo kết luận thanh tra dự án đầu tư xây dựng mới cơ sở 2 của Bệnh viện Bạch Mai và Bệnh viện Việt Đức tại tỉnh Hà Nam vừa công bố, hai dự án khởi công từ đầu năm 2015, đến hết năm 2020 cơ bản hoàn thành phần xây dựng. Tuy nhiên, do gặp một số khó khăn, vướng mắc nên nhà thầu đã dừng thực hiện từ tháng 1/2021 cho đến nay.

Hai dự án thực hiện 11 gói thầu tư vấn với tổng giá trị hợp đồng trên 53 tỷ đồng; trong đó gói thầu tư vấn lập dự án (TV4/2014, TV5/2014) có giá trị hợp đồng gần 45,6 tỷ đồng, chiếm 85% giá trị hợp đồng của 11 gói thầu.

Giai đoạn thực hiện đầu tư, hai dự án thực hiện 10 gói thầu xây lắp chính theo dạng hỗn hợp (mỗi dự án có 5 gói thầu) với tổng giá trị hợp đồng đã ký trên 5.725 tỷ đồng. Trong đó, hai gói thầu XDBM-01, XDVĐ-01 có giá trị lớn nhất gần 4.390 tỷ đồng (chiếm 76,6% giá trị hợp đồng của 10 gói thầu); 61 gói thầu tư vấn khác có tổng giá trị hợp đồng gần 155 tỷ đồng (hai gói thầu TVBM-04, TVVĐ-04 có giá trị hợp đồng trên 103 tỷ đồng).

Vì sao có nhiều khuyết điểm, sai phạm?

Tại kết luận vừa công bố, Thanh tra Chính phủ đã lý giải các nguyên nhân khiến hai dự án trên có nhiều khuyết điểm, vi phạm. Thời điểm bắt đầu triển khai, pháp luật về đấu thầu, xây dựng có sự thay đổi: Luật Đấu thầu năm 2013 có hiệu lực từ 1/7/2014, Luật Xây dựng năm 2014 có hiệu lực từ 1/1/2015. Các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành các luật chậm được ban hành.

Nguyên nhân khách quan, theo thanh tra, quá trình triển khai thực hiện có nhiều biến động về nhân sự lãnh đạo Bộ Y tế, Ban Quản lý dự án y tế trọng điểm và một số nhân sự khác do nghỉ hưu hoặc bị xử lý trách nhiệm.

Trong thời gian gia hạn lần 2, các công việc triển khai dự án bị ảnh hưởng về tiến độ do dịch Covid-19 bùng phát, phải thực hiện giãn cách xã hội.

Dù vậy, Thanh tra Chính phủ khẳng định nguyên nhân chủ quan vẫn là cơ bản, chủ yếu dẫn tới nhiều thiếu sót, khuyết điểm, sai phạm. Trong đó, Bộ trưởng Bộ Y tế, Thứ trưởng Bộ Y tế phụ trách đã có hành vi vi phạm trong việc phê duyệt chủ trương tuyển tư vấn nước ngoài lập dự án, thiết kế dự án thiếu căn cứ, không đáp ứng điều kiện theo quy định của pháp luật.

Lãnh đạo Bộ Y tế kết luận chỉ đạo trái pháp luật về đơn vị tư vấn nước ngoài thực hiện các gói thầu tư vấn lập dự án khi chưa thực hiện quy trình lựa chọn nhà thầu. Thiếu trách nhiệm, buông lỏng quản lý, không đôn đốc, kiểm tra, giám sát và không thực hiện đầy đủ, đúng đắn các nhiệm vụ, quyền hạn khác của người quyết định đầu tư.

Ban Quản lý dự án y tế trọng điểm và các đơn vị, cá nhân có liên quan không đáp ứng năng lực về kinh nghiệm, chuyên môn, trong khi sử dụng tư vấn không đảm bảo chất lượng, không đáp ứng các điều kiện về năng lực, có nhiều vi phạm trong việc lựa chọn, sử dụng tư vấn để hỗ trợ. Thậm chí, theo kết luận, còn cố ý vi phạm, cố ý báo cáo sai, không trung thực, không khách quan và không tiếp thu và giải trình đầy đủ ý kiến thẩm tra, thẩm định của các cơ quan chuyên môn.

Ban Quản lý dự án y tế trọng điểm không thực hiện kịp thời các biện pháp theo thẩm quyền hoặc kiến nghị cấp có thẩm quyền thực hiện biện pháp đảm bảo tiến độ dự án.

Các cơ quan, đơn vị, cá nhân thực hiện chức năng kiểm tra, thẩm định thiết kế, dự toán, dự án, gói thầu còn để chậm trễ, tham gia ý kiến khi chưa đủ cơ sở hoặc theo các yêu cầu trái pháp luật trong công tác thẩm tra, thẩm định.

"Nhà thầu tham gia vào các gói thầu còn để xảy ra nhiều sai phạm, đặc biệt trong quá trình đấu thầu, chưa đảm bảo thời gian thực hiện theo những hợp đồng đã ký kết, để xảy ra vi phạm trong thực hiện hợp đồng. Chưa chủ động có giải pháp khắc phục, giải quyết vướng mắc, tồn tại phát sinh, đặc biệt những trường hợp xuất phát từ phía chủ đầu tư", kết luận nêu.

3 nguyên nhân khiến hai dự án chậm hoàn thành

3 nguyên nhân chính dẫn đến hai dự án bệnh viện chậm hoàn thành cũng được Thanh tra Chính phủ lý giải.

Thứ nhất, vi phạm pháp luật về xây dựng trong việc lập, thẩm định, phê duyệt hai dự án dẫn đến nội dung dự án còn nhiều hạn chế, thiếu nội dung quan trọng theo quy định, làm tăng tổng mức đầu tư. Phát sinh việc điều chỉnh thiết kế cơ sở, điều chỉnh danh mục thiết bị ngay sau khi một số hợp đồng được ký kết theo đề nghị của các nhà thầu và Bệnh viện Bạch Mai, Việt Đức.

Thứ hai, vi phạm pháp luật về đấu thầu, xây dựng trong việc lập, thẩm định, phê duyệt kế hoạch lựa chọn nhà thầu năm 2014 đối với hai dự án.

Đáng chú ý nhất là việc phân chia các gói thầu không hợp lý, không căn cứ vào tính chất kỹ thuật, trình tự thực hiện và tính đồng bộ của dự án. Tách nội dung thiết kế kiến trúc thành gói thầu riêng để chỉ định thầu nước ngoài thực hiện, các nội dung thiết kế còn lại do đơn vị tư vấn trong nước thực hiện, đã làm mất tính tổng thể, đồng bộ trong quá trình triển khai.

Điều đó gây ra nhiều khó khăn, vướng mắc, đặc biệt trong việc lập, thẩm định, phê duyệt thiết kế kỹ thuật, thiết kế bản vẽ thi công và dự án.

"Đây là một trong những nguyên nhân chính làm tăng thời gian và phát sinh chi phí xây dựng trong quá trình thực hiện hai dự án", Thanh tra Chính phủ chỉ rõ.

Thứ ba, vi phạm pháp luật về đấu thầu, xây dựng trong việc lựa chọn, thương thảo, ký kết các hợp đồng xây dựng (XDBM-01 và XDVĐ-01), nhất là việc lựa chọn hình thức hợp đồng hỗn hợp nhưng không cụ thể thuộc loại hợp đồng nào theo quy định của Chính phủ.

Thanh tra còn phát hiện sự thiếu nhất quán về hình thức hợp đồng giữa các thành phần (có cả đơn giá điều chỉnh và trọn gói); hợp đồng theo đơn giá điều chỉnh nhưng không quy định nguyên tắc, thời gian tính điều chỉnh, trình tự, phạm vi, phương pháp và hình thức...

Trong khi đó, hợp đồng được ký kết là hợp đồng khung được lập dựa vào thiết kế cơ sở, khối lượng và đơn giá tổng hợp theo m2 sàn, theo hệ thống (cơ điện, điều hòa,...), theo hạng mục, thành phần công việc (khảo sát, lập hồ sơ thiết kế - dự án, thiết kế bản vẽ thi công, cung cấp thiết bị công trình,...), không có thỏa thuận cụ thể, chi tiết về các yêu cầu kỹ thuật (cấu hình, xuất xứ), cách thức đo đếm khối lượng, số lượng làm cơ sở nghiệm thu.

"Một số nội dung quy định trong hợp đồng không rõ ràng, không tuân thủ bất kỳ quy định nào tại các văn bản quy phạm pháp luật về hợp đồng trong hoạt động xây dựng. Đó là nguyên nhân chính dẫn đến hai dự án dừng thi công, không thể triển khai từ tháng 01/2021 đến nay", cơ quan thanh tra nêu quan điểm.

Thanh tra Chính phủ đã chuyển hồ sơ, tài liệu vụ việc có dấu hiệu vi phạm hình sự đến Bộ Công an để điều tra, xử lý theo quy định.

Theo tính toán sơ bộ của cơ quan thanh tra, hai dự án bệnh viện bỏ không "cỏ mọc um tùm 10 năm" dẫn đến lãng phí, thiệt hại ngân sách trên 1.253 tỷ đồng.